Kodeks cywilny przewiduje szereg sytuacji, w których wadliwe oświadczenie woli jest nieważne lub można uchylić się od jego skutków. Są to m.in. brak świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli, jego pozorność, czy też złożenie go w wyniku błędu, podstępu lub groźby.
Przesłanki wystąpienia konkretnej wady zostały ściśle sprecyzowane w treści przepisów i w zależności od nich oświadczenie woli będzie albo nieważne, albo składający będzie miał możliwość uchylenia się od jego skutków. Poniżej krótka analiza powodów uzasadniających uznanie, że dane oświadczenie woli zostało złożone w wyniku błędu.
Brak definicji legalnej błędu
Przepisy nie zawierają definicji legalnej błędu, odwołując się do potocznego rozumienia tego słowa. Błąd, jako wada oświadczenia woli, polega na istnieniu u osoby składającej oświadczenie woli mylnego wyobrażenia bądź też braku takiego wyobrażenia, zarówno wtedy, gdy dotyczy to treści złożonego oświadczenia woli, jak i wówczas, gdy dotyczy rzeczywistego stanu rzeczy.
Błąd oznacza zatem niezgodność pomiędzy rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości podmiotu składającego oświadczenie woli.
Aby można było uznać błąd jako wadę oświadczenia woli, muszą zostać spełnione dwie przesłanki – błąd ten musi być istotny oraz dotyczyć treści czynności prawnej.
Uprawnienie do uchylenia się od oświadczenia woli nie dotyczy każdego rodzaju błędu, a wyłącznie błędu subiektywnie i obiektywnie istotnego.
Subiektywna oraz obiektywna ocena istotności błędu
Subiektywna istotność błędu jest oceniana przy uwzględnieniu istotności postanowień, których błąd dotyczył dla osoby, która złożyła oświadczenie (najczęściej istotny będzie błąd dotyczący cech przedmiotu świadczenia). Obiektywna ocena istotności sprowadza się do rozważenia, czy w takich samych okolicznościach rozsądnie działająca osoba złożyłaby oświadczenie woli o tej treści, gdyby nie działała pod wpływem błędu.
Nie ma znaczenia, czy błąd odnosi się do faktów poprzedzających dokonanie czynności prawnej, towarzyszących jej dokonaniu lub jej skutków. Mylne wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli dotyczyć może zatem jakiegokolwiek elementu czynności prawnej. Może być to zarówno błąd dotyczący okoliczności faktycznych, jak i tzw. błąd co do prawa (dotyczący okoliczności prawnych). Aby miał znaczenie prawne, osoba składająca oświadczenie woli musi pozostawać pod jego wpływem w momencie składania swojego oświadczenia.
Co istotne, możliwość powołania się na błąd jest wyłączona, jeśli osoba składająca oświadczenie woli zrobiła to lekkomyślnie, to znaczy nie dołożyła należytej staranności przy badaniu faktycznych okoliczności np. nie zapoznała się z treścią podpisywanych dokumentów.
Oświadczenia składane osobom trzecim
Zasada przewidująca możliwość uchylenia się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu podlega jednak ograniczeniom w sytuacji, gdy oświadczenie woli zostało złożone innej osobie. W takim wypadku uchylenie się od jego skutków prawnych jest dopuszczalne wyłącznie, gdy błąd został wywołany przez tę osobę (nawet bez jej winy), albo, gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością go zauważyć.
Należy pamiętać, że w przypadku złożenia oświadczenia woli innej osobie, uchylenie musi nastąpić w drodze oświadczenia na piśmie. Istotne jest również zachowanie przewidzianego w treści przepisów terminu, tj. najpóźniej z upływem roku od chwili wykrycia błędu.
Masz pytania? Skontaktuj się z nami