Odpowiedzialność członka zarządu jest zagadnieniem skomplikowanym i wieloaspektowym. Może być bowiem rozpatrywane zarówno z perspektywy tego:
- Za co jest ponoszona – np. za długi oraz szkody spółki
- Wobec kogo – wierzycieli, samej spółki, czy organów publicznych
- Możliwych konsekwencji – finansowych, karnych oraz zakazu sprawowania funkcji
Warto więc przyjrzeć się bliżej tym kwestiom, zwłaszcza w świetle ostatnich zmian.
Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki
Jak wynika z art. 299 KSH w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością za długi prywatne odpowiadają majątkiem osobistym członkowie zarządu.
Natomiast w spółkach akcyjnych, na podstawie art. 21 Prawa upadłościowego, zarząd może opowiadać za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie. Warto pamiętać, że istnieje przy tym domniemanie winy, które może zostać obalone w postępowaniu dowodowym.
Co ważne, nieterminowe złożenie wniosku o upadłość może skutkować zakazem prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia określonych funkcji, w tym w zarządzie czy radzie nadzorczej, na okres do lat 10.
Idąc dalej, na mocy art. 291 KSH członkowie zarządu mogą także ponieść odpowiedzialność za podanie fałszywych danych do KRS – w oświadczeniu, że wkłady zostały wniesione w całości przez wszystkich wspólników lub oświadczeniu, że wkłady na podwyższony kapitał zakładowy zostały w całości wniesione. Okres odpowiedzialności wynosi wówczas 3 lata, odpowiednio od dnia zarejestrowania spółki lub od dnia zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. Co istotne, odpowiedzialność ponoszą niezależnie od tego czy umyślnie podali fałszywe dane, czy też nastąpiło to w wyniku niedbalstwa. Nie ma również znaczenia czy doszło do wyrządzenia szkody spółce lub jej wierzycielom.
Jak stanowi art. 175 KSH również członkowie zarządu, którzy zgłaszając spółkę do rejestru, w dniu zawarcia umowy wiedzieli o znacznym zawyżeniu wartości wkładów niepieniężnych, są zobowiązani, wraz ze wnoszącym taki wkład wspólnikiem, solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość. I nie mogą być od tego obowiązku zwolnieni.
Omawiając zagadnienie odpowiedzialności członków zarządu trzeba również przywołać art. 293 i 483 KSH. Członkowie zarządu odpowiadają za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy lub statutu spółki, chyba, że nie ponoszą winy.
Roszczenie o naprawienie szkody należy wnieść w ciągu 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o tej szkodzie i o osobie, która ją wyrządziła, jednak nie może być ono wniesione po upływie 10 lat od niezgodnego z prawem działania lub zaniechania członka zarządu. W podanej sytuacji istnieje domniemanie winy członka zarządu.
Business Judgement Rule
Na szczególną uwagę zasługuje nowelizacja KSH z 2022 r., wprowadzająca Business Judgement Rule oraz interes grupy spółek.
Business Judgement Rule, czyli zasada biznesowej oceny sytuacji zakłada, że działania członków zarządu powinny być oceniane nie na podstawie rezultatów, lecz w oparciu o prawidłowość trybu podejmowania decyzji. Nie może być zatem mowy o odpowiedzialności członka zarządu w sytuacji tzw. uzasadnionego ryzyka gospodarczego.
Z kolei w przypadku podjęcia czynności sprzecznej z interesem grupy spółek, bądź wydania bezprawnego polecenia przez spółkę dominującą kodeks przewiduje odpowiedzialność cywilną, karną i organizacyjną członków zarządu. Ponadto należy pamiętać o odpowiedzialności na podstawie innych norm oraz nieważności polecenia sprzecznego z prawem.
O Business Judgement Rule i interesie grupy spółek pisaliśmy szerzej tutaj.
Odpowiedzialność za zaległości podatkowe i administracyjne
Kolejną rzeczą, na którą warto zwrócić uwagę jest odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki. Jeśli ich egzekucja okaże się nieskuteczna członkowie zarządu odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem. Trzeba również pamiętać, że nie jest wówczas konieczne przeprowadzenie postępowania sądowego i wystarczy wydanie stosownej decyzji. Analogicznie postępuje się w zakresie zobowiązań z tytułu ubezpieczeń społecznych.
Jeżeli natomiast spółka nie wypełnia swoich obowiązków administracyjnych przepisy przewidują możliwość nałożenia kary także na członków jej zarządu:
- Przez Prezesa UOKIK w wysokości do 2 mln złotych, jeżeli doszło do zawarcia porozumień antykonkurencyjnych
- Przez KNF na emitenta
Warto też zwrócić uwagę na bieżące trendy regulacyjne:
- Odpowiedzialność zarządu za wdrożenie i jakość rozwiązań techniczno-organizacyjnych w związku z NIS2
- Sankcje za nieustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych
- Ustanawianie takiej procedury z istotnym naruszeniem ustawy o ochronie sygnalistów
Odpowiedzialność karna indywidualna i zbiorowa
Od 1 października 2023 r. obowiązują surowsze kary za przestępstwa gospodarcze, w szczególności:
- Niegospodarności lub nadużycia zaufania
- Prania brudnych pieniędzy (m. in. smurfing, mixing, transferpricing)
- Łapownictwa managerskiego
- Nierzetelnego prowadzenia ksiąg rachunkowych
Dodatkowo wskazane przestępstwa uznaje się za zbrodnie:
- Jeżeli wartość szkody lub majątku wynosi od 5 mln do 10 mln zł, za co przewidziana jest kara pozbawienia wolności od 3 do 20 lat
- Jeżeli wartość szkody lub majątku wynosi powyżej 10 mln zł przewidziana jest kara pozbawienia wolności od 5 do 25 lat
Do pozostałych przestępstw przeciwko interesom gospodarczym i majątkowym w obrocie cywilnoprawnym zalicza się:
- Oszustwo finansowe
- Niezaspokojenie roszczeń wierzyciela
- Działanie na szkodę wierzycieli
- Faworyzowanie wierzycieli
- Prowadzenie nierzetelnej dokumentacji
Jeśli chodzi o odpowiedzialność karną „zbiorową” punktem wyjścia jest Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Warunkiem pociągnięcia spółki do odpowiedzialności karnej jest:
- Popełnienie jednego z wymienionych czynów zabronionych
- Popełnienie tego czynu przez osobę fizyczną powiązaną ze spółką (np. członka zarządu, pracownika)
- Osiągnięcie lub możliwość osiągnięcia przez spółkę korzyści z przestępstwa
- Skazanie bezpośredniego sprawcy (poza wyjątkami),
- Winę podmiotu zbiorowego za popełnienie czynu zabronionego
Do zamkniętego katalogu przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które spółka może ponieść odpowiedzialność należą:
- Przestępstwa przeciwko środowisku
- Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu
- Sfałszowanie lub posłużenie się sfałszowanym dokumentem
- Poświadczenie nieprawdy w dokumencie
- Oszustwo
- Uchylanie się od opodatkowania
Za powyższe grożą sankcje takie jak:
- Nawet do 5 mln zł kary
- Przepadek
- Określone zakazy
Przestępstwa przeciwko środowisku
W kontekście rosnącej świadomości ekologicznej warto przypomnieć, że członkowie zarządu mogą także odpowiadać za przestępstwa przeciwko środowisku.
Rozdział XII Kodeksu karnego wyszczególnia pośród nich m.in.:
- Niszczenie środowiska przyrodniczego
- Zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi
- Nieprawidłowe składowanie, przetwarzanie, bądź transportowanie odpadów
Tego rodzaju przestępstwa zagrożone są karą pozbawienia wolności nawet do 10 lat, lecz gdy ich następstwem jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, odpowiedzialność może ulec zaostrzeniu aż do 20 lat pozbawienia wolności.
Co więcej, odpowiedzialność jest przewidziana także przy działaniu nieumyślnym. Przestępstwa środowiskowe przewidziane są także w przepisach ustaw szczególnych.
W świetle tak dużej skali odpowiedzialności członków zarządu i ilości obowiązujących ich rygorów na istotności zyskują środki łagodzące, takie jak:
- Opinie profesjonalnych doradców przy podejmowaniu ważnych decyzji (element Business Judgement Rule)
- Podział obowiązków pomiędzy członków zarządu
- Wdrożenie ładu korporacyjnego
- Uzyskanie absolutorium
Kolejne rozwiązania to chociażby ubezpieczenie typu D&O, umowy zwalniające z odpowiedzialności (indemnification, hold harmless letter), działanie na podstawie szczególnej uchwały organu nadzorczego lub właścicielskiego, a także compliance w spółce.
Dlatego warto jest mieć po swojej stronie sprawdzonych doradców, dzięki którym zarządzanie spółką może stać się mniej ryzykowne i bardziej skupione na biznesie.
Masz pytania? Skontaktuj się z nami