Na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawiła się informacja, że do Stałego Komitetu Rady Ministrów skierowano najnowszy projekt ustawy nowelizującej prawo autorskie i prawa pokrewne. W projekcie częściowo uwzględniono, oczekiwane przez środowisko artystyczne zmiany m.in. dot. tantiem. Jak się jednak okazuje, projekt odbiega od oczekiwań twórców. Wobec tego twórcy skierowali do premiera list otwarty[1], w którym, wyrazili swoje wątpliwości, wskazując najistotniejsze dla nich kwestie w sprawie warunków korzystania z ich treści m.in. w trakcie uczenia maszynowego przez sztuczną inteligencję.
Sygnatariusze listu podkreślają, że ustawa pozbawi twórców i producentów dóbr kultury należnych im środków, przez co w znacznym stopniu obniży się różnorodność kultury i pluralizmu mediów, a proponowane zmiany wzmocnią pozycję gigantów technologicznych, tym samym utrwalając ich pozycje na rynku cyfrowym kosztem rodzimej kultury. Co więcej, twórcy wskazują, że, w swym obecnym kształcie, projektowana ustawa jest sprzeczna z intencjami, opóźnionych o 3 lata, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 17 kwietnia 2019 r.: dyrektywy 2019/789[2] oraz dyrektywy 2019/790[3].
Co takiego zawiera w sobie najnowszy projekt, że wzbudził takie kontrowersje wśród twórców?
Tantiemy dla twórców
To już kolejna odsłona zażartej dyskusji w sprawie nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Dla przypomnienia, większość zgłoszonych uwag dotyczących poprzedniego projektu (z 14 lutego 2024 roku) koncentrowała się głównie wokół tantiemizacji.
Był to problem podnoszony zarówno przez twórców audiowizualnych, jak i twórców muzyki, którzy wskazywali, że obecna regulacja art. 70 ustawy nie jest dostosowana do aktualnych uwarunkowań rynkowych, gdyż nie uwzględnia najszybciej rozwijającego się obecnie sektora streamingu.
Problem tantiem został częściowo rozwiązany, ponieważ w najnowszym projekcie do art. 70 dodano pkt 5, w którym czytamy: stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Analogiczne uprawnienie nadano również wykonawcom utworu muzycznego lub słowno-muzycznego poprzez dodanie art. 861. To jednak rozwiązanie tylko częściowe, gdyż w dalszym ciągu brak jest odpowiednich regulacji, jeżeli chodzi o tzw. tantiemy z reemitowania[4].
Jeżeli proponowany przepis wejdzie w życie, to twórcy samodzielnie albo za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi do artystycznych wykonań, będą mogli domagać się wynagrodzenia od takich platform jak Netflix, HBO Max czy Disney+.
Uwzględnienie sztucznej inteligencji
Punktem zapalnym do wystosowania listu otwartego okazał się nowy art. 26(3) ust. 1: Wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej.
W poprzedniej wersji było to: Wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, z wyłączeniem tworzenia generatywnych modeli sztucznej inteligencji, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej.
Wdrożenie przepisów w poprzednim kształcie doprowadziłoby do niepełnej transpozycji unijnych przepisów w polskim prawie.
Obawy artystów o ich przyszłość związaną z generatywną sztuczną inteligencją w części należy uznać za słuszne. Z tego też powodu ustawodawca wprowadził mechanizm sprzeciwu zgodnie z tzw. modelem opt-out, dzięki któremu twórca będzie miał kontrolę nad wykorzystaniem jego utworów w procesie uczenia maszynowego.
Z drugiej jednak strony, przyjęcie poprzedniej regulacji doprowadziłoby do zmniejszenia polskiej konkurencyjności na rynku sztucznej inteligencji. Startupy jak i ośrodki badawcze wykorzystujące AI byłyby zmuszone do rozwijania swoich narzędzi poza terytorium naszego kraju i w rezultacie mogłyby mieć trudności z pozyskaniem środków finansowych potrzebnych do rozwoju.
Obecnie projekt jest na etapie opiniowania. Zmiany można śledzić tutaj.
Masz pytania? Skontaktuj się z nami
[1] List otwarty do premiera RP, https://www.iwp.pl/wp-content/uploads/2024/04/List-do-Premiera-Donalda-Tuska-20240328-z-potw.pdf
[2] ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady 93/83/EWG (tzw. dyrektywy „satelitarno-kablowej II”, zwanej dalej „dyrektywą SATCAB II”)
[3] w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (tzw. dyrektywy „Digital Single Market”, zwanej dalej „dyrektywą DSM
[4] Więcej na ten temat: https://www.zasp.pl/aktualnosci/tantiemy-dla-aktorow-2/