Zaznacz stronę

Nieważność czynności a odliczenie podatku VAT

27 października 2023 | Aktualności, Tax Focus, The Right Focus, Wiedza

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego podatnik nie może zostać pozbawiony prawa do odliczenia VAT tylko dlatego, że czynność prawna jest nieważna z perspektywy prawa cywilnego. W niniejszym tekście postaramy się przybliżyć orzeczenie NSA i udzielić odpowiedzi, jakie będzie miał on znaczenie dla podatników.

Prawo do odliczenia VAT

7 września 2023 (I FSK 897/19) NSA orzekł, iż czynności, które są nieważne na gruncie prawa cywilnego z powodu niezachowania wymaganej formy, mogą podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. NSA wskazał, że kluczowy jest ekonomiczny aspekt transakcji, a nie spełnienie wymogów przewidzianych przez przepisy prawa cywilnego.

Warto zaznaczyć, że wyrok NSA nie jest pierwszym wyrokiem dotyczącym prawa do odliczenia VAT przy czynnościach dotkniętych wadą z art. 58 lub art. 83 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Aktualny wyrok NSA jest konsekwencją wyroku TSUE z 25 maja 2023 r. (C-114/22). W wyroku TSUE Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że organy nie mogą odmówić odliczenia VAT naliczonego z powodu pozorności transakcji gospodarczej lub naruszenia przepisów prawa cywilnego, chyba że wykażą spełnienie określonych przesłanek. Przesłanki te pozwalają na zakwalifikowanie transakcji jako pozornej lub, w przypadku faktycznego jej dokonania, jako wyniku oszustwa w zakresie VAT lub nadużycia prawa.

Decyzja Izby Administracji Skarbowej w sprawie umowy zawartej z „samym sobą”

Sprawa dotyczyła umowy dzierżawy zawartej przez spółkę z ograniczona odpowiedzialnością z małżeństwem będącym właścicielem działki. Co kluczowe, małżonkowie pozostają we wspólnocie majątkowej i są jednocześnie jedynymi udziałowcami spółki pełniącymi w niej funkcje członków zarządu, będąc jedynym organem uprawnionym do reprezentowania spółki.

Dyrektor Izby Administracji Skarbowej zauważył, że pozwolenie, które zostało wydane na prowadzenie prac budowlanych, zostało wydane na rzecz osób fizycznych, którzy jednocześnie są właścicielami działki oraz jedynymi udziałowcami spółki. Co więcej Dyrektor Izby Administracji Skarbowej wskazał, że źródłem finansowania tejże transakcji są środki własne udziałowców spółki będących również właścicielami działki, a sama transakcja pozbawiona jest sensu ekonomicznego. Z tego powodu odmówił spółce prawa do odliczenia podatku naliczonego.

W naszej ocenie, można wyróżnić dwie podstawy odmowy odliczenia podatku naliczonego VAT przez organy podatkowe. Po pierwsze, organy stwierdziły, iż umowa dzierżawy jako pozbawiona sensu ekonomicznego jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ spółka ponosząc koszty dzierżawy nieruchomości nie otrzyma wynagrodzenia za wybudowanie obiektu, będącego inwestycją małżonków. Jako drugi argument, organy podważały umowę dzierżawy wskazując na zawarcie umowy z „sobą samym”.

Czynność nieważna na gruncie prawa cywilnego może wywoływać skutki na gruncie VAT

Organy jako podstawę odmowy prawa do odliczenia wskazały przepis art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT, w myśl którego podatnik nie może obniżyć kwoty podatku należnego, jeżeli wystawiona faktura potwierdza czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 k.c. – w części dotyczącej tych czynności. Art. 58 k.c. wskazuje na „nieważność” w przypadkach, w których czynność prawna jest sprzeczna z ustawą albo ma na celu obejście ustawy, bądź niezgodna z zasadami współżycia społecznego. Z kolei art. 83 k.c. definiuje czynność prawną zawartą dla „pozoru”.

NSA słusznie zaznaczył, że zagadnienie odliczenia VAT od czynności dotkniętych wadą prawną w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, było przedmiotem orzecznictwa TSUE. Co więcej, podstawą rozumowania NSA był wyrok TSUE (C-114/22), w którym uznano, że podatnik nie może zostać pozbawiony prawa do odliczenia naliczonego podatku VAT, tylko dlatego, że transakcja jest uważana za pozorną i dotknięta nieważnością na podstawie przepisów krajowego prawa cywilnego, a nie na poziomie unijnych regulacji.

Sentencja wyroku TSUE opierała się na zasadzie neutralności, która jest podstawową zasadą wspólnego systemu VAT. Trybunał wskazał, że, aby odmówić podatnikom odliczenia podatku naliczonego, organ winien udowodnić, że dana transakcja została zawarta w związku z oszustwem lub nadużyciem. Zdaniem TSUE czym innym jest nadużycie prawa mające na celu uzyskanie korzyści podatkowej na gruncie VAT, a czym innym dokonanie nieważnej czynności na gruncie prawa krajowego. Tym samym, jeżeli czynność została faktycznie dokonana, organ nie może odmówić prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Dodatkowo to organ podatkowy winien udowodnić, że podatnik dopuścił się oszustwa, a sama transakcja jest jego wynikiem. Dopiero kiedy udowodni naruszenie w postaci sztuczności czy oderwania transakcji od rzeczywistości w rozumieniu przepisów unijnych, ma prawo odmówić podatnikowi prawa do odliczenia.

Z perspektywy przepisów o VAT kluczowa jest bowiem nie ocena transakcji z punktu widzenia dochowania przewidzianej prawem cywilnym formy, lecz jej ekonomiczny aspekt – czynność nieważna na gruncie prawa cywilnego może wywoływać skutki na gruncie VAT, i tym samym podatnikowi może przysługiwać prawo do odliczenia podatku naliczonego, o ile nabyte towary lub usługi posłużyły do wykonywania czynności opodatkowanych.

Co to oznacza dla podatników

Wyrok NSA jest potwierdzeniem zmieniającej się linii orzeczniczej, która została zapoczątkowana przez TSUE. Efektem może być zmiana przepisów ustawy o VAT. Zasadnicze pytanie brzmi jednak, jaki wygląd może przyjąć ta zmiana.

Pojawiają się dwie możliwości: albo wypracowanie przez ustawodawcę nowych definicji pozorności oraz nieważności na potrzeby ustaw podatkowych, albo odwołanie się do definicji zawartej w przepisach unijnych.

Niemniej jednak należy pamiętać, że każda sprawa jest inna i wymaga szczegółowej analizy. Nasz zespół podatkowy zapewnia szerokie wsparcie w tym obszarze.

Masz pytania? Skontaktuj się z nami

Jakub Dittmer

Jan Janukowicz


Zobacz inne publikacje Tax Focus

Najnowsza Wiedza

Jak mądrze zaplanować strukturę fundacji rodzinnej

Jedną z kluczowych zalet fundacji rodzinnej jest duża elastyczność w kształtowaniu jej wewnętrznej struktury. Ustawodawca pozostawił fundatorowi szeroką swobodę w tym zakresie, co umożliwia dostosowanie organizacji fundacji do indywidualnych potrzeb – majątkowych, rodzinnych i biznesowych.

Nowe zasady zatrudniania cudzoziemców

1 czerwca 2025r. weszła w życie dawno zapowiadana Ustawa o warunkach dopuszczalności powierzenia pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która zastępuje przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Przegląd sektora bankowego | Banking dziś i jutro | Czerwiec 2025

Turbulencje geopolityczne będą miały istotne znaczenie dla gospodarki, w tym polskiego rynku finansowego, który na te globalne wyzwania jest jednak dobrze przygotowany. Rynek finansowy jest stabilny, banki dobrze skapitalizowane, a rynek kapitałowy ma wysoki potencjał rozwojowy.

Polski System Kaucyjny: przewodnik po prawnych i podatkowych regulacjach

1 października startuje Polski System Kaucyjny. To prawdziwa rewolucja dla przedsiębiorców – zarówno producentów, importerów, jak i dystrybutorów czy jednostek handlu. Jej wdrożenie niesie bowiem ze sobą szereg wyzwań, w tym, co nieoczywiste, również w obszarze podatku VAT. Oto krótki przewodnik po najważniejszych kwestiach związanych z Polskim Systemem Kaucyjnym.

Jak fundacja rodzinna może chronić się przed „czarnymi owcami”

W każdej rodzinie mogą zdarzyć się takie osoby. Konfliktowe, napastliwe i niechętne do współpracy, w dodatku przekonane, że to one zawsze mają rację, a świat jest wiecznie przeciwko. Wprowadzają chaos i zamieszanie, są źródłem nieustannych konfliktów lub po prostu nie pasują do ogólnej harmonii. Czasem nazywamy je „czarnymi owcami” – bo wywołują trudne sytuacje, psują relacje lub nie spełniają oczekiwań.

Kluczowe zmiany w zakresie raportowania schematów podatkowych (MDR)

Mocno zmieniające się realia prawno-podatkowe oraz rosnące oczekiwania w zakresie przejrzystości fiskalnej skłoniły ustawodawcę do wprowadzenia istotnych zmian w systemie raportowania schematów podatkowych. Zgodnie z ministerialnymi zapowiedziami, zasadniczym celem nowelizacji miało być uproszczenie dotychczasowych procedur.

Zapraszamy do kontaktu:

Wojciech Śliż

Wojciech Śliż

Doradca Podatkowy / Partner / Prawo Podatkowe

+48 539 110 037

w.sliz@kochanski.pl

Jakub Dittmer

Jakub Dittmer

Doradca Podatkowy / Associate / Prawo Podatkowe

+48 532 423 064

j.dittmer@kochanski.pl