26 lutego do Sejmu wpłynął kolejny projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, o zmienionej nazwie: ,,ustawa o sygnalistach”. Jego celem jest wdrożenie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r.
W związku z tym, że termin na dostosowanie polskiego ustawodawstwa do przepisów unijnych upłynął ponad 2 lata temu (tj. 17 grudnia 2021 r.), Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (które opracowało nowy projekt), zawnioskowało o jego rozpatrzenie w trybie pilnym. Obecnie trwa faza uzgodnień, a swoje stanowiska przedstawiły już m.in. Państwowa Inspekcja Pracy oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
Sprawdzamy, jakie kluczowe zmiany przewidziano w nowym projekcie.
Szczegółowe rozwiązania dotyczące statusu sygnalisty
W stosunku do poprzednich wersji ustawy katalog osób podlegających ochronie w związku z dokonanym zgłoszeniem lub publicznym ujawnieniem nieprawidłowości, czyli tzw. sygnalistów, nie uległ zmianie.
Sygnaliści będą mogli skorzystać z ochrony przewidzianej prawem od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, jeśli będą mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że informacja, którą przekazują:
- Jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, oraz
- Świadczy o naruszeniu prawa
Organ publiczny właściwy do podjęcia działań następczych w odpowiedzi na zgłoszenie będzie zobowiązany wydać, nie później niż w terminie 1 miesiąca od dnia otrzymania żądania sygnalisty, zaświadczenia potwierdzające, że sygnalista podlega ochronie.
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż dwunastokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ustalonego w oparciu o stosowne przepisy.
Poszerzenie katalogu naruszeń prawa objętych przepisami
Istotną zmianą jest rozszerzenie zakresu podmiotowego zastosowania przepisów o sygnalistach o następujące dziedziny:
- Wolności i prawa człowieka i obywatela
- Handel ludźmi
- Prawo pracy
- Korupcję
Jednocześnie, z zakresu stosowania nowych przepisów zostały wyłączone naruszenia prawa w zakresie:
- Zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa w rozumieniu art. 7 pkt 36 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 i 1720), do których nie stosuje się przepisów tej ustawy
- Umów offsetowych zawieranych na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 2014 r. o niektórych umowach zawieranych w związku z realizacją zamówień o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1218) oraz innych środków podejmowanych w celu ochrony podstawowych lub istotnych interesów bezpieczeństwa państwa na podstawie art. 346 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Zmiany w zakresie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń
Wewnętrzne zgłoszenie to ustne lub pisemne przekazanie przez sygnalistę informacji o naruszeniu prawa, zgłaszane przedsiębiorcy, na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Ponadto, doprecyzowane zostało, że do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Próg ten nie ma zastosowania do przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie:
- Usług, produktów i rynków finansowych
- Przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
- Bezpieczeństwa transportu
- Ochrony środowiska
objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do Dyrektywy.
W ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie przepisów przedsiębiorcy będą zobowiązani do opracowania procedur zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych. Procedury te będą ustanawiane w aktach wewnątrzzakładowych, zgodnie ze szczegółowo określonymi w przepisach zasadami. Jednym z elementów obowiązkowych ww. procedur będzie zaś, zgodnie z zaproponowaną zmianą, określenie trybu postępowania z informacjami o naruszeniu prawa zgłoszonymi anonimowo.
Przedsiębiorcy, tak samo jak w poprzedniej wersji projektu, będą zobowiązani skonsultować treść procedur zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych ze związkami zawodowymi bądź przedstawicielami osób świadczących pracę, w terminie nie krótszym niż 5 dni i nie dłuższym niż 10 dni od dnia przedstawienia im projektu. Procedury zgłoszeń wewnętrznych będą wchodziły w życie po upływie 7 dni od dnia podania ich do wiadomości osób wykonujących pracę, w sposób przyjęty u danego pracodawcy.
W dalszym ciągu przedsiębiorcy będą zobowiązani prowadzić rejestr naruszeń, będąc administratorami zgromadzonych w nim danych osobowych.
Modyfikacja zewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń
Zgłoszenie zewnętrzne oznacza zgłoszenie przez sygnalistę naruszenia organowi publicznemu.
Tym, który będzie odpowiedzialny za przyjmowanie tego rodzaju zgłoszeń oraz udzielanie środków wsparcia będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
Do zadań Rzecznika Praw Obywatelskich będzie należało przede wszystkim:
- Ustalenie procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych
- Przyjmowanie tych zgłoszeń
- Rozpatrywanie zgłoszeń zewnętrznych w sprawach dotyczących naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela
- Ustalenie trybu postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo
- Dokonywanie wstępnej weryfikacji zgłoszeń zewnętrznych oraz ich przekazywanie organom publicznym właściwym do podjęcia działań następczych
- Prowadzenie rejestru zgłoszeń zewnętrznych
- Zapewnienie powszechnego dostępu do informacji i porad na temat praw i środków ochrony prawnej
Rzecznik Praw Obywatelskich będzie jedynym organem publicznym odpowiedzialnym za przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych od sygnalistów oraz przekazywanie ich, po wstępnej weryfikacji, do organów publicznych. Dodatkowo, w przypadku sporów o właściwość między organami publicznymi ostateczne rozstrzygnięcie będzie należało do Rzecznika Praw Obywatelskich. Rozstrzygnięcie to nie będzie podlegało zaskarżeniu.
Przetwarzane w związku ze zgłoszeniem dane osobowe oraz dokumenty będą przechowywane przez Rzecznika przez okres 12 miesięcy po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym zgłoszenie przekazano do właściwego organu.
Planowany termin wejścia w życie nowych przepisów
Zgodnie z projektem ustawy nowe przepisy wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów rozdziału 4 (dotyczących zgłoszeń zewnętrznych), które wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Uchwalenie przepisów w brzmieniu zaproponowanym przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej stoi jednak pod znakiem zapytania.
Państwowa Inspekcja Pracy krytycznie odniosła się bowiem do rozszerzenia zakresu przedmiotowego ustawy o naruszenia prawa dotyczące prawa pracy, wskazując, że wprowadzenie tak istotnej zmiany bez możliwości uprzedniego omówienia jej w ramach konsultacji i wskazania na jej konsekwencje nie może być uznane za właściwe dla prawidłowego funkcjonowania tej regulacji prawnej i tym samym sprawnego działania organów Państwowej Inspekcji Pracy.
Ponadto, negatywne stanowisko w przedmiocie części rozwiązań zaprezentował Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślając, że projekt przyznaje temu organowi kompetencje, które nie mieszczą się w sferze jego zadań konstytucyjnych i co do których nie dysponuje on instrumentami prawnymi i proceduralnymi pozwalającymi na właściwą realizację tych kompetencji. Chodzi tu konkretnie o prowadzenie postępowań wyjaśniających, których celem miałoby być analizowanie zarzutów naruszenia prawa przez podmioty prywatne, niebędące organami władzy publicznej.
Masz pytania? Skontaktuj się z nami