Sukces polskiej energetyki jądrowej zależy dziś nie tylko od właściwego rozplanowania procesu inwestycyjnego dla budowy elektrowni, ale także od przygotowania się do funkcjonowania już ukończonych obiektów. W tym celu konieczne jest zrozumienie specyfiki działania projektów jądrowych i związanych z tym szczególnych wymagań prawnych, w tym w zakresie zagwarantowania dostaw paliwa jądrowego.
Skąd się bierze energia w elektrowni jądrowej
Elektrownie jądrowe, choć skomplikowane ze strony technicznej, wytwarzają energię elektryczną na relatywnie prostej zasadzie działania. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa reaktor – miejsce, w którym dochodzi do rozszczepienia jądra atomowego i wydzielenia dużej ilości energii.
Zwykle energia cieplna wytwarzana w reaktorze oddawana jest następnie do obiegu wodnego, który – w zależności od konstrukcji reaktora – ostatecznie ma doprowadzić do napędzenia turbiny wytwarzającej energię elektryczną.
Żeby doszło do rozszczepienia, w reaktorze musi znajdować się paliwo jądrowe o określonych właściwościach. Co do zasady jest nim paliwo uranowe, chociaż jego dokładny skład różni się w zależności od typu reaktora wykorzystywanego w danej elektrowni.
Nietypowe umowy na dostawy paliwa
Uran wydobywany jest w wielu miejscach na świecie, m.in. w Kanadzie, Rosji, Kazachstanie, ale także w niektórych państwach Afryki czy w Australii. Złoża uranu występują także Polsce, i tu jeszcze w ubiegłym stuleciu był on nawet wydobywany oraz poddawany dalszej obróbce[i].
Współcześnie jednak, dla potrzeb energetyki, uran jest często importowany zza granicy. Ze względu na właściwości paliwa jądrowego, charakterystyka dostaw tego typu towaru jest bardzo różna, w porównaniu z importem innych rodzajów paliw i surowców:
- Możliwa jest dywersyfikacja źródeł dostaw, z uwagi na różne położenie geograficzne światowych zasobów uranu
- Nie ma potrzeby realizacji bardzo dużych zamówień, gdyż nawet niewielkie ilości paliwa jądrowego pozwalają wytworzyć więcej energii niż w przypadku innych materiałów[ii]
- Przy tym wzrost ceny paliwa jądrowego nie powoduje znaczącego wzrostu kosztu wytwarzania energii w elektrowni jądrowej[iii]
- Konieczne jest także zapewnienie odpowiednich mechanizmów związanych z transportem i obchodzeniem się z materiałami radioaktywnymi
Unia Europejska a zakupy uranu
Choć Polska nie posiada jeszcze żadnej elektrowni jądrowej, to już teraz musi przestrzegać zasad przewidzianych prawem UE w kontekście importu paliwa jądrowego. Przewiduje je między innymi Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.
Traktat ten wiąże wszystkie państwa członkowskie UE i wskazuje, że do zadań Wspólnoty należy między innymi zagwarantowanie wszystkim jej użytkownikom regularnych i sprawiedliwych dostaw rud i paliw jądrowych[iv].
Dla realizacji tych celów, ustanowiona została m.in. Agencja Dostaw Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (ESA). Agencja posiada prawo pierwokupu do rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych wyprodukowanych na obszarze Państw Członkowskich (tj. np. uranu, ale także plutonu czy toru[v].)
ESA ma także wyłączne prawo do zawierania umów o dostawy rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych pochodzących ze Wspólnoty lub spoza niej[vi]. Jeżeli umowy dotyczące powyższych materiałów nie zostaną zawarte przez Agencję, są traktowane jako nieważne[vii].
Dwie procedury dostaw
Można wyróżnić dwa warianty zawierania umów dostawy przy udziale ESA: tzw. procedurę uproszczoną oraz scentralizowaną.
Pierwsza z nich polega na tym, że nabywcy materiałów są uprawnieni do pozyskiwania ofert bezpośrednio od producentów, pośredników lub innych wybranych przez nich użytkowników oraz mogą swobodnie negocjować umowy dostawy. Natomiast zawarcie umowy następuje przez przekazanie umowy do Agencji i jej podpisanie przez ESA[viii]. Choć ESA podpisuje się pod taką umową, to na ogół nie przyjmuje jednak na siebie żadnych zobowiązań w niej przewidzianych.
Druga procedura wszczynana jest przez Agencję tylko w wyjątkowych wypadkach, tzn. po stwierdzeniu przez Agencję, że regularne dostawy materiałów jądrowych są zagrożone[ix].
Jeżeli Agencja uzna, że zawarcie danej umowy może zagrozić osiągnięciu celów Traktatu o Euratom, to wówczas może odmówić jej zawarcia.
Prawo a polskie projekty jądrowe
Wysoki poziom skomplikowania wymogów regulacyjnych w energetyce jądrowej, zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym, wymusza konieczność rozpoczęcia analiz prawnych już na bardzo wczesnych etapach projektu.
Eksploatujący elektrownie będą musieli sprostać szeregowi wyzwań prawnych takich jak np.:
- Odpowiedzialność za szkody jądrowe
- Zatrudnianie i szkolenie personelu
- Zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej
- Zabezpieczenie dostaw paliwa jądrowego i jego późniejszej utylizacji
Źródło: Biznesalert.pl
Data: 16.11.2023
Interesuje Cię realizacja projektów jądrowych? Skontaktuj się z nami:
[i] Na ile lat wystarczy polskiego uranu?, Polski Atom, < https://www.gov.pl/web/polski-atom/na-ile-lat-wystarczy-polskiego-uranu> [dostęp: 30.10.2023 r.]
[ii] Program polskiej energetyki jądrowej, wersja 2020, Załącznik do uchwały nr 141 Rady Ministrów z dnia 2 października 2020 r. (poz. 946), s. 7.
[iii] Ibidem.
[iv] zob. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 z późn. zm.), art. 2 lit. d).
[v] Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 z późn. zm.), zob. art. 197.
[vi] Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 z późn. zm.), zob. art. 52, ust. 2, lit. b).
[vii] Regulamin Agencji Dostaw Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej określający sposób równoważenia popytu i podaży w odniesieniu do rud, materiałów wyjściowych oraz specjalnych materiałów rozszczepialnych, C/2021/2893, Dz.U. L 218 z 18.6.2021, str. 58—64, art. 9 ust. 1.
[viii] Ibidem, art. 9 ust. 2 oraz art. 11.
[ix] Ibidem, art. 12.
