Z początkiem 2021 r. weszły w życie zmiany w regulaminie Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego ICC („Trybunał ICC”) w Paryżu („Regulamin 2021”). Dotychczas obowiązywał regulamin z 2017 r. („Regulamin 2017”), który miał zastosowanie do sporów zarejestrowanych do końca minionego roku. Do najważniejszych zmian należy zaliczyć te w zakresie: sporów wielopodmiotowych, umów o finansowaniu zawieranych z tzw. third-party funders oraz regulacji dotyczących prowadzenia sporów między inwestorem a państwem. Regulamin 2021 wprowadza również możliwość organizacji rozpraw w formie wideokonferencji – jako odpowiedź na pandemię COVID-19.
Według byłego przewodniczącego Trybunału ICC, jednej z najbardziej rozpoznawalnych instytucji arbitrażowych na świecie, Alexisa Mourre’a, zmiany w Regulaminie „stanowią kolejny krok w kierunku większej skuteczności, elastyczności i przejrzystości Regulaminu, czyniąc arbitraż przed Trybunałem ICC jeszcze bardziej atrakcyjnym, zarówno dla dużych, skomplikowanych postępowań arbitrażowych, jak i dla mniejszych spraw.”
Najważniejsze zmiany:
Arbitraż wielostronny
Nowe przepisy ułatwiają udział wielu stron w jednym postępowaniu. Dotychczas wszystkie strony musiały wyrazić zgodę na udział kolejnego podmiotu w sprawie. W świetle zmian, to zespół orzekający, na wniosek jednej ze stron, dopuszcza podmiot trzeci do udziału w postępowaniu.
Regulamin 2021 umożliwia również sprawniejsze i mniej uciążliwe łączenie kilku sporów. Choć wcześniej takie rozwiązanie również funkcjonowało, było ograniczone do spraw prowadzonych między tymi samymi stronami. Według nowych zasad, Trybunał ICC może połączyć kilka toczących się postępowań arbitrażowych w jedno, nawet jeżeli dotyczą różnych stron, a roszczenia zgłaszane są na podstawie więcej niż jednej umowy. Warunkiem konsolidacji sporów jest tożsamość brzmienia umów arbitrażowych.
Zmiany w regulaminie to odpowiedź na rosnącą popularność sporów wielopodmiotowych. W Raporcie z 2019 r., Trybunał ICC wskazuje, że sprawy tego rodzaju stanowią blisko 1/3 ogółu zarejestrowanych. Modyfikacje w zakresie sporów wielopodmiotowych mają szczególne znaczenie dla sporów korporacyjnych stanowiących znaczną część ok. 25 000 spraw administrowanych przez Trybunał ICC (rocznie), w szczególności dla sporów z udziałem stron z branży budowlanej (ok.20% spraw) – w których to najczęściej toczą się postępowania z udziałem wielu stron.
Obowiązek ujawnienia tzw. third-party funder
Trybunał ICC dostrzegł również rosnącą popularność finansowania sporów arbitrażowanych poprzez tzw. third-party funders. W ogólnym rozumieniu jest to podmiot trzeci udzielający wsparcia finansowego jednej ze stron postępowania, niepowiązany z żadną ze stron zaangażowanych w spór. Wsparcie najczęściej udzielane jest w drodze odrębnej umowy.
W Regulaminie 2017 kwestia third-party funders była poruszana jedynie względem arbitrów. W 2019 roku Trybunał ICC w opublikowanych wytycznych doprecyzował obowiązek ujawnienia przez arbitrów okoliczności mających wpływ na niezależność i niezawisłość.
W nowych zasadach obowiązek ujawnienia umów o finansowaniu zawieranych przez strony trzecie został rozszerzony na wszystkie strony postępowania. Informacja musi zostać przekazana niezwłocznie do sekretariatu Trybunału ICC, zespołu orzekającego oraz pozostałych stron postępowania. Zaproponowana w Regulaminie 2021 zmiana to odzwierciedlenie praktyki podejmowanej w celu przeciwdziałania konfliktom interesów między stronami postępowania, która od dłuższego czasu obowiązuje w arbitrażu.
Arbitraż w erze post-COVID
Regulamin 2021 to odpowiedź Trybunału ICC na pandemię COVID-19. W efekcie ograniczeń w funkcjonowaniu trybunałów arbitrażowych na całym świecie, na popularności zyskały środki porozumiewania się na odległość. Artykuł 26.1 Regulaminu 2021 stanowi, że zespół orzekający może, po konsultacji ze stronami, zdecydować o przeprowadzeniu przesłuchań za pomocą wideokonferencji, konferencji telefonicznej lub innych odpowiednich środków łączności.
Na podobne rozwiązania zdecydowały się już niektóre instytucje. W maju 2020 r. możliwość prowadzenia postępowania w formie wideokonferencji wprowadził Sąd Arbitrażowy Lewiatan, a w październiku 2020 r. – London Court of International Arbitration.
Wciąż większość instytucji arbitrażowych nie posiada regulacji w zakresie prowadzenia postępowań w trybie zdalnym, ale też nie odbiera stronom takiej możliwości. Rozwiązanie prezentowane przez Trybunał ICC to nie tylko reakcja na pandemię COVID-19, ale także odpowiedź na wyzwania współczesnego świata i wciąż rozwijające się nowe technologie w arbitrażu.
Arbitraż inwestycyjny
Zmiany w Regulaminie 2021 mają wpływ również na spory arbitrażu inwestycyjnego. Zgodnie z nowymi zasadami, jeśli podstawą wszczęcia postępowania jest umowa arbitrażowa oparta o traktat, arbiter nie może być tej samej narodowości, co którakolwiek ze stron, o ile strony nie postanowią inaczej. Regulamin doprecyzowuje również, że w arbitrażu inwestycyjnym nie jest dostępna instytucja arbitra doraźnego.
Modyfikacje Regulaminu 2021 pozostają w zgodzie z metodologią przyjętą przez Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ICSID). Nowy art. 13 ust. 6, stanowi, że w przypadku gdy arbitraż opiera się na umowie o arbitraż wynikającej z traktatu, żaden arbiter nie może być tej samej narodowości co jedna ze stron (chyba że wszystkie strony postanowią inaczej). Rozwiązanie to stanowi odzwierciedlenie rozwiązania przyjętego w Konwencji ICSID, art. 39.
Ryzyka
Niektóre ze zmian w Regulaminie 2021 mogą mieć niekorzystny wpływ na przyszłość arbitrażu międzynarodowego.
Artykuł 12.9 pozwala Trybunałowi ICC, w wyjątkowych okolicznościach, mianować każdego członka zespołu orzekającego, jeżeli zastosowanie umowy o arbitraż prowadziłoby do znacznego ryzyka nierównego traktowania i nieuczciwości. W praktyce przepis ten pozwala na pominięcie podstawowych zasad postępowania arbitrażowego, a także naruszenie jego konsensualnego charakteru, bowiem to strony umowy o arbitraż, a nie sąd polubowny, wyznaczają ramy postępowania. Taka sytuacja może nieść za sobą istotne skutki dla ważności orzeczenia zapadłego w postępowaniu arbitrażowym (na etapie jego wykonalności).
Zmianę należy ocenić jako ryzykowną przede wszystkim z uwagi na brak wytycznych, jakimi powinien kierować się Trybunał ICC w dokonywaniu modyfikacji składu zespołu orzekającego. Decyzja ta pozostawiona jest indywidualnej ocenie organu.
