Sąd Najwyższy: zadośćuczynienie za doznaną krzywdę również dla osoby prawnej
W uchwale z 3 października 2023 roku (sygn. akt: III CZP 22/23) Sąd Najwyższy wskazał, że osoby prawne również mają prawo domagać się zadośćuczynienia za naruszenie ich dóbr osobistych. Pytanie o to, czy przedsiębiorcy, których dobra osobiste zostały naruszone, mają takie same uprawnienia, co osoby fizyczne, pozostaje otwarte.
Naruszenie dóbr osoby prawnej
Sprawa dotycząca naruszenia dóbr osobistych to spór, w którym zarówno osoby fizyczne, jak i prawne dążą do ochrony swoich niematerialnych wartości. Katalog tych dóbr jest otwarty i opisany w art. 23 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610; dalej: „k.c.”), zaś art. 43 k.c. nakłada obowiązek odpowiedniego stosowania przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych także do osób prawnych. Jednym z roszczeń, z którym można wystąpić w przypadku naruszenia dóbr osobistych, jest zadośćuczynienie pieniężne, zgodnie z art. 448 k.c. I to właśnie pogląd na to roszczenie podzielił Sąd Najwyższy oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
Wątpliwości w tej kwestii pojawiły się w kontekście sprawy przedsiębiorcy, którego klient opublikował nieprzychylny komentarz na temat jakości sprzedawanych przez niego produktów. Sprzedawca pomp ciepła wniósł pozew domagając się usunięcia komentarza, sprostowania oraz zadośćuczynienia w wysokości 22 tys. zł. Spór opierał się na przepisach dotyczących ochrony dóbr osobistych.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku, rozpoznający sprawę w drugiej instancji (sygn. akt: I AGa 196/22), poddał w wątpliwość to, czy przedsiębiorca ma prawo żądać zadośćuczynienia za doznane krzywdy i skierował do Sądu Najwyższego pytanie czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 43 k.c.?
Niejednolite orzecznictwo i różne interpretacje
Wcześniejszy wyrok Sądu Najwyższego z 24 września 2008 roku (sygn. akt: II CSK 126/08) uznał, że art. 448 k.c. może być stosowany do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.
Sąd argumentował to tym, że krzywda nie ogranicza się jedynie do doznawania cierpień fizycznych czy psychicznych, które dotyczą wyłącznie osób fizycznych. Osoby prawne ponoszą niemajątkową szkodę w wyniku naruszenia ich dóbr osobistych, której nie sposób wyrazić w formie pieniężnej. Późniejsza uchwała z 9 listopada 2017 roku (sygn. akt: III CZP 43/17) potwierdziła, że roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne, choć abstrakcyjne dla osób prawnych, pełni funkcje kompensacyjną, satysfakcjonującą, represyjną i prewencyjno-wychowawczą.
Jednakże istnieje również inne stanowisko, wyrażone choćby przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 28 września 1999 roku (sygn. akt: I ACa 464/99), który stwierdził, że osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne.
Argumentowano to odpowiednim stosowaniem przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych do osób prawnych, co prowadzi do wniosku, że osoby prawne nie mają prawa do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Sąd Apelacyjny w Gdańsku przychylił się do powyższego.
W trakcie rozpatrywania zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy do dyskusji dołączył się Rzecznik Praw Obywatelskich, który poparł stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, twierdząc, że osoba prawna nie może żądać zadośćuczynienia za krzywdę. Rzecznik podkreślił, że krzywda nie manifestuje się w przypadku osób prawnych, które nie doświadczają negatywnych uczuć tak, jak osoby fizyczne. Argumentował to tym, że przyznanie zadośćuczynienia na podstawie funkcji kompensacyjnej, satysfakcjonującej, represyjnej, czy prewencyjno-wychowawczej byłoby nieuzasadnione.
Pomimo tego stanowiska, Sąd Najwyższy stwierdził, że osoba prawna może dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z naruszeniem jej dóbr osobistych. Mimo braku uzasadnienia do tej uchwały, w orzecznictwie pozostaje brak jednolitego stanowiska w tej kwestii.
Argumentacja Rzecznika Praw Obywatelskich wydaje się być zrozumiała. Wprost wynika z niej, że osoba prawna jako twór organizacyjno-prawny jest niezdolny do odczuwania krzywdy, czyli bólu, smutku i cierpienia. To zaś prowadzi do konkluzji, że art. 448 k.c. nie odnajduje podstaw do zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę osobie prawnej.
Firma może dochodzić roszczeń za naruszenie swojego dobrego imienia
Warto jednak podkreślić, że nie oznacza to, że osoba prawna pozbawiona została możliwości dochodzenia roszczenia pieniężnego z tytułu naruszenia jej dóbr osobistych. Aby uzyskać ochronę, spółka musi jednak wykazać, w jaki sposób dane naruszenie wpłynęło na wartość firmy, tj. czy straciła klientów, jak bardzo spadły zyski, czy wartość spółki. Dokładne udokumentowanie tych skutków umożliwi zasądzenie roszczenia pieniężnego z tytułu naruszenia dóbr osobistych osoby prawnej.
Źródło: Business Insider
Data: 9.12.2023
Masz pytania? Skontaktuj się z nami
