Zaznacz stronę

Klauzule umowne w umowach kredytowych a koronawirus

Pandemia koronawirusa wpływa na wszelkie aspekty działalności biznesowej na całym świecie. Rodzi pytania i problemy z wykonywaniem już istniejących umów kredytowych, jak również refleksję co do przyszłych zapisów w takich dokumentach. Poniżej prezentujemy zestawienie klauzul, które mają w sytuacji pandemii koronawirusa największe znaczenie. Proponujemy zarówno dokonać analizy już podpisanych dokumentów kredytowych, jak i zastanowić się nad potencjalnymi zmianami klauzul umownych, które mogą znaleźć się w dokumentacji podpisywanej w przyszłości.

 

 

Kwestia siły wyższej

Pojęciem powszechnie omawianym w kontekście wpływu koronawirusa na wszelkiego rodzaju umowy jest siła wyższa. Doktryna definiuje ją jako „zewnętrzne zdarzenie, którego nie można było przewidzieć ani zapobiec, a która zaistniała po zawarciu umowy.” Umowy kredytowe w większości odnoszą się pośrednio do klauzuli siły wyższej. Zdarzają się przypadki gdy w umowie można znaleźć potencjalne zdarzenia wymienione enumeratywnie i zaliczane do siły wyższej, takie jak „działania wojenne, niepokoje społeczne, trzęsienia ziemi, klęski żywiołowe, pożary, powodzie, działania władz – o ile mają wpływ na prawidłowe realizowanie postanowień umowy”. Dodatkowym buforem jest fakt, iż nie są one wynikiem okoliczności zawinionej przez stronę. W większości umów kredytowych klauzula siły wyższej to okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi kredytobiorca.

 

 

„Zwykły tok działalności”

W dokumentacji transakcyjnej jednym z występujących pojęć jest definicja „zwykłego toku działalności (ordinary course of business)” która określana się jako sposób funkcjonowania spółki lub przedsiębiorstwa. W czasach epidemii koronawirusa i zmieniającej się sytuacji gospodarczej, istotnymi kwestiami, na które trzeba zwrócić uwagę, są:

  1. rozszerzenie definicji „zwykłego toku działalności” na działania zmierzające do zabezpieczenia funkcjonowania spółki lub działania pozwalające na wprowadzenie wyjątków od dotychczas przyjętego sposobu działania, jeżeli wymaga tego sytuacja;
  2. informowanie stron transakcji o wszelkich odstępstwach od tzw. „zwykłego toku działalności”. W czasie epidemii koronawirusa i potencjalnie innych tego typu zjawisk w przyszłości, dochodzi np. do problemów z transportem, zakłócenia łańcucha dostaw, trudności ze zbyciem towarów, przestoju zakładu, opóźnienia płatności od kontrahentów, braku dostępność na rynku określonego rodzaju usług, ograniczenia w przemieszczaniu się, w tym również pomiędzy państwami, kwarantanny pracowników („Problemy”), co powoduje iż „zwykły tok działalności” może być w sposób znaczący ograniczony. Na zaistnienie takich okoliczności należy przewidzieć modyfikację tej klauzuli poprzez wprowadzenie obowiązków informacyjnych w przypadku zaistnienia ewentualnych odstępstw od prowadzenia „zwykłego toku działalności”. W związku z tym kluczowe jest, aby w toku negocjacji zwrócić uwagę na to, czy dokumentacja transakcyjna przewiduje możliwość dynamicznego reagowania na zaistniałe problemy. Dokumentacja powinna również przewidywać możliwość zastosowania mechanizmów, które – w przypadku braku działania stron transakcji w rozwiązywaniu pojawiających się problemów – będzie zastępowało domniemanie, że brak reakcji w oznaczonym czasie oznacza milczącą zgodę.

 

 

Oświadczenia i zapewnienia

W dokumentach transakcyjnych znajduje się również sekcja „oświadczenia i zapewnienia”, które to oświadczenia i zapewnienia są potwierdzane przez kredytobiorcę przy każdym uruchomieniu środków w ramach przyznanego finansowania. W obecnej sytuacji gospodarczej kluczowe jest zwrócenie uwagi na prawdziwość tych oświadczeń i zapewnień na dany dzień oraz przeanalizowanie ich pod kątem wydolności własnego biznesu w kontekście powstałych Problemów. Obecna sytuacja, spowodowana pandemią koronawirusa, może negatywnie wpływać na ich prawdziwość. Kluczowe jest również uregulowanie skutków ujawnienia nieprawdziwości. Przypadki takie mogą stanowić podstawę do wypowiedzenia umów kredytowych, jednak – biorąc pod uwagę nadzwyczajny charakter zaistniałej sytuacji oraz podejście instytucji finansowych do zaistniałej sytuacji – należy wystąpić z informacją / wnioskiem do instytucji finansowej powołując się na klauzulę siły wyższej.

 

 

Wypowiedzenie umowy kredytowej w przypadku epidemii koronawirusa

Na gruncie prawa polskiego istnieje instrument, określony w artykule 75 ustawy prawo bankowe, który umożliwia bankom przyspieszenie terminu spłaty kredytu w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo utraty zdolności kredytowej. Na gruncie kodeksu cywilnego, bank musi wypowiedzieć umowę z 30-dniowym wyprzedzeniem (w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy – z wyprzedzeniem 7-dniowym).

Dodatkowo, artykuł 75c Kodeksu cywilnego przewiduje 14-dniowy termin, który bank musi wyznaczyć kredytobiorcy, gdy ten opóźnia się ze spłatą zobowiązania. W tym czasie kredytobiorca ma prawo wystąpić z wnioskiem o restrukturyzację zadłużenia. Dopiero po upływie tego czasu bank może wypowiedzieć umowę z zachowaniem powyższych terminów.

W sytuacji epidemii koronawirusa istotnym jest również zwrócenie uwagi na szczególne postanowienia umów kredytowych, które zazwyczaj dopuszczają też możliwość naprawienia przez kredytobiorcę zaistniałego naruszenia. W sytuacji naprawy naruszenia przez przedsiębiorcę, podstawa do wypowiedzenia umowy znika. Tzw. terminy naprawcze (remedy periods) są jedną z najintensywniej negocjowanych części umów kredytowych. Warto przede wszystkim dokonać analizy już podpisanych umów kredytowych pod tym kątem, a w sytuacji jeszcze nie podpisanych umów – rozpocząć negocjacje z bankiem w tym zakresie, aby w przyszłości poprawić sytuację przedsiębiorcy, oraz – jak w przypadku epidemii koronawirusa – dostosować umowę kredytową do nieoczekiwanie zmienionej sytuacji.

 

 

Zastosowanie klauzuli MAC

Problemy będące wynikiem epidemii koronawirusa w większości przypadków można będzie zakwalifikować jako tzw. „istotnie niekorzystną zmianę”, tzw. MAC (ang. material adverse change), stosowaną w umowach kredytowych. Klauzula ta umożliwia wypowiedzenie umowy kredytowej bądź żądanie przyspieszenia spłaty kredytu. Sytuacja taka stanowi bowiem przypadek naruszenia umowy (ang. event of defualt), którego ryzyko i konsekwencje obciążają kredytobiorcę. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż samo wystąpienie epidemii koronawirusa, czyli wystąpienie określonego rodzaju zjawisk, nie jest do tego podstawą. Jest nią dopiero rezultat w postaci wpływu określonych okoliczności na funkcjonowanie kredytobiorcy i jego zdolność do obsługi zadłużenia. W większości przypadków strony starają się uniezależnić od wpływu istotnie niekorzystnej zmiany na działanie kredytobiorcy poprzez złagodzenie klauzuli MAC i dodanie specyficznych warunków, takich jak poziom sprzedaży, który będzie miał wpływ na uznanie danej czynności za spełniającą znamiona MAC. W sytuacji kryzysowej ważne jest wskazanie chociaż ogólnych czynników obiektywizujących daną sytuację.

 

 

Cross default

W przypadku dłużnika, który jest beneficjentem wielu kredytów, lub którego działalność jest finansowana z wielu źródeł – na przykład finansowanie na podstawie kredytu i obligacji –  istnieje możliwość wystąpienia tzw. krzyżowego naruszenia (ang. cross-default). Skorzystanie przez kredytodawców z klauzuli MAC może stanowić przesłankę przedterminowego wykupu obligacji lub wcześniejszej spłaty drugiego kredytu. W związku z tym, kredytobiorcy powinny przeanalizować poszczególne umowy i ustalić, jak opisanew nich procesy wpływają na siebie nawzajem.

Do tzw. krzyżowego naruszenia może prowadzić również sytuacja, gdy nie zostaną dotrzymane ustalenia określające wskaźniki finansowe, wymagania dotyczące ratingu lub inne zobowiązania. W związku z tym kredytobiorcy powinni stale monitorować swoją sytuację finansową, a w przypadku prognoz niedotrzymania jakichkolwiek warunków umowy niezwłocznie powiadomić o tym kredytodawcę i wystąpić do wierzycieli z wnioskiem o odpowiednią zmianę dokumentacji lub ich negocjowanie, w ramach tzw. restrukturyzacji przedsądowej.

 

 

Terminy

Bardzo istotne z punktu widzenia wykonania umowy kredytowej jest ustalenie terminów płatności. Zarówno w umowach kredytowych, jak i warunkach emisji obligacji, operuje się definicją „Dnia Roboczego”. Zwykle jest to dzień, w którym banki są otwarte i prowadzą ogólną działalność, z wyłączeniem sobót i niedziel. Jednakże w związku z panującą epidemią koronawirusa istnieje możliwość wystąpienia dodatkowych dni, w które banki zawieszą swoją działalność. W takiej sytuacji kluczowe jest ustalenie dokładnych terminów wymagalności świadczeń. Sytuacji nie ułatwia fakt, że w umowach często spotyka się zastrzeżenia rozumienia dnia roboczego w odniesieniu do uregulowań obowiązujących w innych krajach.

Dodatkowo kredytobiorcy muszą zwrócić uwagę na terminy, w których powinny być przekazywane dokumenty w związku z wykonaniem umowy kredytowej. W obecnej sytuacji, działalność niektórych podmiotów uległa zmianie, co z kolei może wydłużyć proces przekazywania dokumentów, bądź przygotowania ich przez audytorów.

 

Wartość zabezpieczeń

Sytuacja związana z koronawirusem może w silny sposób wpłynąć na wartość aktywów, zwłaszcza nieruchomości, które często stanowią zabezpieczenie transakcji. Banki powinny monitorować wartość zabezpieczenia w postaci hipoteki, a w przypadku wątpliwości co do rynkowej wartości nieruchomości, będą uprawnione do żądania aktualnej wyceny. Należy się spodziewać, że poskutkuje to koniecznością wykonania nowych operatów szacunkowych, a także koniecznością ustanowienia dodatkowych zabezpieczeń kredytu w przypadku spadku wartości nieruchomości.

 

 

Podsumowanie

Czas epidemii koronawirusa pokazuje, że istotne jest zabezpieczenie swoich interesów poprzez zminimalizowanie ryzyka utraty płynności i zmniejszenie ogólnych strat biznesowych. Należy to zrobić także poprzez analizę umów kredytowych oraz innych dokumentów kontraktowych, na których opiera się nasza płynność finansowa. Klauzule, na które zwróciliśmy uwagę, stanowią core umów kredytowych, których analiza pozwoli ocenić, w którym miejscu jesteśmy.

 

 

 

SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI

Dr Agnieszka Serzysko
Radca prawny, Partner, Szef Sektora Usług Finansowych
T: +48 608 317 176
E:  a.serzysko@kochanski.pl