Zaznacz stronę

Próby podważania umów z oprocentowaniem opartym o WIBOR – co może czekać banki w 2025 r.

20 stycznia 2025 | Aktualności, The Right Focus, Wiedza

Coraz więcej kredytobiorców decyduje się na zakwestionowanie w sądzie swojej umowy ze zmiennym oprocentowaniem ustalanym w oparciu o stawkę WIBOR. Zarzucają oni bankom naruszenie szeregu aktów prawnych, począwszy od przepisów polskiego kodeksu cywilnego czy ustawy o kredycie hipotecznym, a skończywszy na unijnych dyrektywach MIFID I, MIFID II oraz rozporządzeniu BMR.

Najdalej idącym żądaniem jest unieważnienie umów kredytów, co w przypadku uwzględniania przez sądy (choć taki scenariusz jest wysoce wątpliwy), będzie olbrzymim wyzwaniem dla całego sektora bankowego.

Czy żądania kredytobiorców są zasadne?

Co to jest stawka referencyjna WIBOR i dlaczego jest kwestionowana?

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 22 Rozporządzenia BMR „wskaźnik referencyjny stóp procentowych” oznacza wskaźnik referencyjny, (…) wyznaczany w oparciu o stopę, według której banki mogą udzielać pożyczek innym bankom lub agentom lub pożyczać od innych banków lub agentów na rynku finansowym.

GPW Benchmark wskazuje, że „Wskaźnik WIBOR® jest wskaźnikiem referencyjnym stopy procentowej odzwierciedlającym poziom stopy procentowej, po jakiej banki mogłyby składać w innych bankach środki pieniężne (depozyty) na określony termin.”

WIBOR służy ustalaniu wysokości oprocentowania w umowach kredytów hipotecznych. Zazwyczaj wysokość oprocentowania ustalana jest jako suma stawki WIBOR oraz stałej marży banku.

Zarzuty kredytobiorców względem legalności stawki WIBOR ogniskują się wokół braku transparentności postanowień umownych, które wprowadzają oprocentowanie ustalane w oparciu o WIBOR, a także wokół przerzucenia ryzyka związanego ze stosowaniem zmiennego oprocentowania wyłącznie na nich.

Klienci banków wskazują, że szczegóły działania klauzuli zmiennego oprocentowania opartego o stawkę referencyjną WIBOR 3M/6M, w tym wpływ tej klauzuli na zobowiązania finansowe kredytobiorcy, nie były im wyjaśniane, zarówno na etapie przedkontraktowym, jak i na etapie zawierania umowy kredytu.

Ponadto, w ich ocenie, umowy pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami rażąco naruszając ich interesy, bowiem konstrukcja klauzuli zmiennego oprocentowania powoduje nierównomierny rozkład ryzyka wzrostu stopy procentowej pomiędzy strony umowy kredytu.

Niezależnie od powyższego, wskazują również na sprzeczność stawki referencyjnej WIBOR 3M/6M z rozporządzeniem BMR.

Zgodnie ze stanowiskiem kredytobiorców, wskaźnik referencyjny WIBOR 3M/6M nie jest opracowywany na podstawie oprocentowania transakcji pożyczek międzybankowych, lecz na ogół opiera się na danych hipotetycznych – na jakim oprocentowaniu banki „udzieliłyby” sobie pożyczki.

Wobec tego, w opinii kredytobiorców, WIBOR nie spełnia nadrzędnego celu rozporządzenia tj. nie odzwierciedla realiów gospodarczych, dając bankom pole do nadużyć i dodatkowego zarobku kosztem klientów.

Podważanie wskaźnika WIBOR. Co na to sądy?

Do tej pory nie zapadł ani jeden prawomocny wyrok, który wskazywałby na wadliwość funkcjonowania WIBORu.

Sądy nie zgadzają się z żadnymi argumentami skarżących, obalając wszystkie twierdzenia podnoszone przez kredytobiorców i ich pełnomocników.

Jako pretekst do analizy dotychczasowego orzecznictwa w omawianym zakresie mogą posłużyć cztery pytania prejudycjalne zadane 31 maja 2024 roku przez Sąd Okręgowy w Częstochowie w sprawie o sygn. akt. I C 1226/23.

Czy WIBOR podlega przepisom dyrektywy o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich?

Odpowiadając na pierwsze z pytań, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej będzie musiał rozstrzygnąć, czy WIBOR podlega przepisom dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Obecnie sądy stoją na korzystnym dla banków stanowisku, że wskaźnik nie podlega przepisom Dyrektywy, gdyż odzwierciedla przepisy rozporządzenia BMR.

Oznacza to, że tego rodzaju postanowień umownych nie można badać pod kątem ich abuzywności, gdyż zastosowane w umowach odniesienie do stawki WIBOR wynika wprost z unijnego rozporządzenia.

Jeżeli TSUE odpowie pozytywnie na pierwsze z zadanych pytań, w drugiej kolejności będzie musiał ocenić, czy postanowienia te określają główny przedmiot umowy, bądź relację ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, a także, czy zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Dominuje stanowisko, że postanowienia określają główny przedmiot umowy, wobec czego nie dotyczy ich ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy. Ponadto, z uzasadnień wyroków wynika, że są transparentne – czyli wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. W odniesieniu do wymogu transparentności sądy wskazują także, że banki nie naruszały wymogów informacyjnych, należycie i wyczerpująco informując kredytobiorców o stawce WIBOR.

Tu przykładem może być wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 23 października 2023 roku w sprawie o sygn. akt. XXV C 192/23, w uzasadnieniu którego wskazano, że „dla wyczerpania toku rozważań należy wskazać (…) iż klauzulę zmiennego oprocentowania uregulowaną w spornej umowie należałoby potraktować jako klauzulę dotyczącą głównego świadczenia, a ta jako transparentna nie podlegałby kontroli względem abuzywności zgodnie z wyłączeniem z art. 4 ust. 2 dyrektywy unijnej 93/13.”

Czy umowy klientów z bankami zawierają zapisy abuzywne?

Formułując trzecie pytanie, Sąd Okręgowy chciał uzyskać odpowiedź na pytanie, czy postanowienia umowne dotyczące zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik WIBOR stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary oraz czy powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Aktualnie przyjmuje się, że postanowienia te nie spełniają przesłanek abuzywności opisanych w art. 3 ust. 1 Dyrektywy. Przypomnijmy jednak, że zdaniem polskich sądów w ogóle nie podlegają przepisom Dyrektywy.

Przykładem korzystnego dla sektora bankowego orzeczenia jest wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z 15 kwietnia 2024 roku wydany w sprawie o sygn. akt. I C 1394/23 w uzasadnieniu którego wskazano, że „niezależnie od przedstawionej wyżej argumentacji o braku podstaw do badania zasad oprocentowania kredytu w oparciu o przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych, przesłanki abuzywności z art. 3851 par. 1 k.c. nie zostały spełnione, bowiem umowa nie jest w żadnym aspekcie sprzeczna z dobrymi obyczajami, jak również nie narusza rażąco interesów konsumenta.”

Odpowiadając na ostatnie pytanie, TSUE będzie musiał ocenić, czy skutkiem ewentualnego naruszenia przepisów Dyrektywy może być dalsze funkcjonowanie umowy w oparciu jedynie o marżę banku, czyli przekształcenie umowy ze zmiennym oprocentowaniem w umowę o stałym oprocentowaniu.

Pytanie wydaje się teoretyczne, skoro postanowienia umowne odnoszące się do stawki WIBOR w ogóle nie podlegają przepisom Dyrektywy.

Podsumowanie

Obecnie, argumenty kredytobiorców kwestionujących legalność stawki WIBOR nie są uwzględniane przez sądy.

Tendencja ta może się jednak odwrócić, bo do sądów trafia coraz więcej pozwów kwestionujących stawkę WIBOR. Jeżeli TSUE pozytywnie odniesie się do dwóch pierwszych pytań prejudycjalnych, to nie jest wykluczone, że polskie sądy zaleje lawina pozwów, a banki po raz kolejny staną przed olbrzymim wyzwaniem, do którego powinny się przygotować.

Masz pytania?  Skontaktuj się z nami

Weronika Magdziak-Śliwa

Tomasz Leśko

Najnowsza Wiedza

Rok 2025 w spojrzeniu przez pryzmat IP

A już od 3 lutego można składać wnioski o przyznanie dofinansowania na ochronę własności intelektualnej w ramach kolejnej, tegorocznej edycji programu.

Można już wydawać WZ na terenie planu generalnego lotniska

8 stycznia prezydent podpisał nowelizację prawa lotniczego, która znosi obowiązek uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów objętych planem generalnym lotniska oraz umożliwia wydawanie decyzji o warunkach zabudowy na tych obszarach.

Prawo Nowych Technologii w 2025 – co przyniesie nowy rok

W nowym, 2025 r. czeka nas szereg ważnych zmian w prawie nowych technologii. Począwszy od regulacji w zakresie AI i danych, poprzez cyberbezpieczeństwo, aż po sektor finansowy i usługi cyfrowe. Listujemy więc najważniejsze daty i przyglądamy się nadchodzącym przepisom, które zmienią technologiczny krajobraz prawny.

Prawo pracy w 2025 r.

Możliwość pracy na L4, wolna wigilia oraz uporządkowanie sytuacji rodziców wcześniaków, czyli uzupełniający urlop macierzyński. Sprawdzamy, jakie zmiany czekają nas w prawie pracy po Nowym Roku.

Zapraszamy do kontaktu:

Weronika Magdziak-Śliwa

Weronika Magdziak-Śliwa

Adwokat / Partner Prowadzący Praktykę Sporów Instytucji Finansowych

+48 882 680 971

w.magdziak@kochanski.pl

Tomasz Leśko

Tomasz Leśko

Radca prawny / Partner / Spory Instytucji Finansowych / Szef biura w Krakowie

+48 22 326 3400

t.lesko@kochanski.pl