Nasz ekspert, Karol Połosak, opisuje w Rzeczpospolitej proces zakończenia biznesu prowadzonego w formie spółki z o.o.
Zakończenie bytu prawnego spółki może nastąpić na kilka sposobów, w tym poprzez jej rozwiązanie i przeprowadzenie likwidacji.
Sytuacja związana z pandemią COVID-19 i kolejne restrykcje rządowe mają bezpośredni wpływ na działalność wielu przedsiębiorców. Niejednokrotnie zastanawiają się oni: czy kontynuować działalność, czy ją zamknąć. W tym drugim przypadku konieczne może okazać się zakończenie bytu prawnego wehikułu (zazwyczaj spółki), przy pomocy którego ta działalność była prowadzona. W artykule przedstawiam kluczowe kwestie związane z procesem likwidacji na przykładzie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która – jak pokazują statystyki – jest najchętniej wybieraną formą działalności gospodarczej w Polsce.
Rozwiązanie spółki
Decyzję o rozwiązaniu spółki z o.o., która zarazem skutkuje otwarciem jej likwidacji, podejmują wspólnicy spółki w formie odpowiedniej uchwały. Wymaga ona większości 2/3 głosów (chyba, że umowa spółki przewiduje warunki surowsze) oraz zaprotokołowania przez notariusza. Konieczne jest wówczas powołanie likwidatorów, którymi zazwyczaj zostają dotychczasowi zarządzający spółką (czyli członkowie zarządu w przypadku spółki z o.o.). Mogą to być również inne osoby, które dotychczas w zarządzie nie zasiadały (także sami wspólnicy). Zadaniem likwidatorów jest zakończenie interesów bieżących spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie (spieniężenie) majątku spółki – są to tak zwane czynności likwidacyjne. Nowe interesy mogą być rozpoczynane tylko wyjątkowo. Przykładowo, dla celów przeprowadzenie czynności likwidacyjnych (o których mowa w dalszej części artykułu) konieczne może okazać się, by likwidator zawarł także nowe umowy czy to pracownicze czy cywilnoprawne (np. świadczenia usług). Zawarcie takich umów musi być zawsze uzasadnione celem likwidacji.
O ile przywołany katalog czynności likwidacyjnych wydaje się dość oczywisty i przejrzysty, o tyle w praktyce należy uwzględnić wiele różnych czynników, które mogą mieć bezpośrednie przełożenie na czynności niezbędne do wykonania, a tym samym na czas trwania postępowania likwidacyjnego. Mogą to być toczące się procesy sądowe, udzielone przez spółkę gwarancje czy umowy, których wypowiedzenie jest znacznie utrudnione lub które ograniczają możliwość cedowania praw (wierzytelności) lub obowiązków z nich wynikających.
Zakończenie bieżących interesów spółki
Zakończenie bieżących interesów spółki zasadniczo sprowadza się do wygaszenia działalności operacyjnej przez spółkę, to jest zaprzestania produkcji towarów lub świadczenia usług. W szczególności w grę będzie wchodzić rozwiązanie umów
z klientami, kontrahentami czy pracownikami. W przypadku umów pracowniczych sytuacja jest dość jasna; kodeks pracy przewiduje w tym zakresie wręcz pewne ułatwienia dla pracodawcy (jak np. możliwość skrócenia standardowych okresów wypowiedzenia).
W przypadku umów cywilnoprawnych należy mieć na uwadze przede wszystkim możliwość ich wypowiedzenia. Kluczowe w tym zakresie zawsze będą jednak postanowienia umowy. Jeżeli została zawarta na czas określony, możliwości wypowiedzenia mogą być znacznie ograniczone. Wynika to zwyczajnie z natury tych umów. O ile umowa najmu lokalu zawarta na czas nieokreślony standardowo zawiera możliwość wypowiedzenia bez względu na przyczynę (kwestią do ustalenia przez strony jest jak długi będzie okres wypowiedzenia) o tyle umowy najmu zawarte na czas określony mają to do siebie, że zasadniczo powinny trwać przez okres w nich wskazany, chyba że wystąpią szczególne okoliczności przewidziane przez strony
w treści umowy.
Wypowiedzenie nie jest jedyną formą wygaszenia umowy cywilnoprawnej; alternatywą jest rozwiązanie umowy w trybie porozumienia stron, co wiąże się z koniecznością kooperacji z drugą stroną umowy. Czyli mówiąc wprost, druga strona umowy musi zgodzić się na wcześniejsze rozwiązanie umowy, co nie zawsze będzie zbieżne z jej interesem ekonomicznym.
Szczególną formą zakończenia interesów spółki może być sprzedaż przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstw spółki na rzecz podmiotu trzeciego. W przypadku umów cywilnoprawnych związanych z funkcjonowaniem takiego przedsiębiorstwa zazwyczaj będzie wiązało się z koniecznością uzyskania zgód pozostałych stron takich umów. Wynika to z konstrukcji przyjętej przez polskie prawo, gdzie umowa cywilnoprawna jako taka nie stanowi części przedsiębiorca. Stąd w praktyce przy zwieraniu umowy sprzedaży przedsiębiorstwa zawierane się obok trójstronne porozumienia pomiędzy zbywcą przedsiębiorstwa, jego kontrahentem oraz nabywcą przedsiębiorstwa. Na bazie takiego porozumienia umowa jest dalej kontynuowana z tym, że nabywca przedsiębiorstwa wstępuje w miejsce zbywcy jako strona umowy.
Ściągnięcie wierzytelności
Ściągnięcie wierzytelności może się wiązać z koniecznością wszczęcia lub kontynuowania postępowań sądowych czy egzekucyjnych, albo wręcz uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym (jeżeli dłużnik likwidowanej spółki upadł). Postępowania te bywają długotrwałe. Najłatwiejszym wyjściem jest wówczas sprzedaż wierzytelności na rzecz podmiotu trzeciego. W takiej sytuacji likwidowana spółka może uzyskać niezwłocznie środki pieniężne, zaś to nabywca wierzytelności zajmuje się egzekwowaniem wierzytelności od dłużnika. Takiego jednak wyjścia nie da się zastosować w każdej sytuacji.
Po pierwsze, zawsze należy zbadać, czy dana wierzytelność może zostać przeniesiona na podmiot trzeci bez zgody dłużnika, bowiem w umowie stanowiącej podstawę wierzytelności strony zawsze mogą zawrzeć ograniczenia w tym zakresie. Po drugie, trzeba znaleźć potencjalnego nabywcę wierzytelności, który zaoferuje akceptowalną cenę, która zawsze będzie skorelowana z szansami na zaspokojenie oraz horyzontem czasowym. W przypadku kilku spółek należących do tej samej grupy transfer wierzytelności może być łatwiejszy, ponieważ może odbyć się niejako
„w rodzinie”.
Po trzecie, w przypadku, gdy postępowanie sądowe (o zapłatę) zostało już wszczęte, wówczas wejście nabywcy wierzytelności w miejsce likwidowanej spółki (jako zbywcy) będzie wymagało zgody pozwanego dłużnika.
Po czwarte, szczególną wagę należy przywiązywać do wierzytelności, które zostały zabezpieczone, w szczególności rzeczowo (poprzez hipotekę lub zastaw). W takiej sytuacji potencjalną cesję wierzytelności (jej dopuszczalność oraz skutki) należy oceniać wraz z dokumentacją zabezpieczeń.
Wypełnienie zobowiązań
Jako kolejny etap pojawia się wypełnienie zobowiązań. Należy je postrzegać szeroko, np. w przypadku zobowiązań o charakterze gwarancyjnym. Są to szczególnego rodzaju zobowiązania, których istotą jest sama gotowość do świadczenia (serwisu lub wymiany), natomiast obowiązek spełnienia zależy od wydarzenia przyszłego niepewnego (wystąpienia lub ujawnienia się wady). Zatem w okresie od momentu rozpoczęcia okresu gwarancyjnego do czasu ewentualnego ujawnienia się wady albo do czasu upływu okresu gwarancyjnego mamy do czynienia de facto nie
z wierzytelnością, a z pewnym uprawnieniem, które dopiero może się w wierzytelność przekształcić. Innymi słowy dopiero w sytuacji gdy nabywca produktu lub beneficjent prac danej spółki stwierdzi istnienie wady i ją zgłosi zgodnie z procedurą możemy przyjmować, że po jego stronie powstała wierzytelność. Niezależnie od kwestii ujawnienia się wady, sam bieg okresu gwarancyjnego oznacza przeszkodę w zakończeniu likwidacji, chyba że obowiązek gwaranta uda się przenieść na inny podmiot.
To przekształcenie zasadniczo nie jest zależne od spółki, która gwarancji udzieliła. Remedium na przedstawiony stan rzeczy może być (podobnie jak w przypadku wierzytelności spółki) cesja obowiązku gwarancyjnego. Może ona jednak z kolei wiązać się z obowiązkiem uzyskania zgody uprawnionego (co będzie szczególnie problematyczne w przypadku dużej liczby uprawnionych, np. jeżeli gwarancja została udzielona na rzecz konsumentów).
Podział majątku pomiędzy wspólników
Gdy likwidator ukończy czynności likwidacyjne, w szczególności zaspokoi lub zabezpieczy wierzycieli spółki, dopiero wówczas przystąpić może do podziału majątku spółki na rzecz jej wspólników. Majątek dzieli się w stosunku do posiadanych udziałów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, co może dotyczyć w szczególności uprzywilejowania udziałów w tym zakresie. Modelowym rozwiązaniem jest sytuacja, w której wszystkie aktywa spółki zostają spieniężone i dystrybucja do wspólników obejmuje wyłącznie środki pieniężne. Natomiast nie jest wykluczony także podział majątku spółki do jej wspólników w naturze.
Likwidacja powinna zakończyć się wykreśleniem spółki z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Porządek czynności w toku likwidacji spółki
Oprócz powyżej wskazanych kluczowych czynności w ramach procesu likwidatorzy powinni spełnić także obowiązki formalnoprawne, takie jak dokonywanie stosowych ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, sporządzanie bilansów oraz sprawozdań lub aktualizacja danych w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Poniżej przedstawiam sekwencję poszczególnych kluczowych czynności w toku likwidacji:
Etap 1 – otwarcie postępowania likwidacyjnego
– podjęcie uchwały wspólników o otwarciu postępowania likwidacyjnego;
– ogłoszenie o otwarciu likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wraz z wezwaniem wierzycieli spółki do zgłaszania swoich wierzytelności w terminie 3 miesięcy;
– ujawnienie w rejestrze przedsiębiorców KRS otwarcia likwidacji spółki oraz powołanych likwidatorów;
– przygotowanie sprawozdań finansowych na dzień poprzedzający otwarcie likwidacji oraz na dzień likwidacji.
Etap 2 – czynności likwidacyjne i podział majątku
– podjęcie czynności likwidacyjnych (patrz wyżej);
– przygotowanie sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział majątku do wspólników oraz ich zatwierdzenie;
– podział majątku spółki pomiędzy jej wspólników, co jednak nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia w MSiG o otwarciu likwidacji;
Etap 3 – zakończenie likwidacji
– sporządzenie bilansu zakończenia likwidacji (tzw. bilansu zerowego);
– złożenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców KRS (derejestracja dla celów podatkowych oraz statystycznych);
– przekazanie dokumentacji spółki do wybranego miejsca jej archiwizacji.
Proces likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może trwać od 8 miesięcy do kilku lat (w zależności od przypadku). Niemniej jednak pozostawienie spółki bez przeprowadzenia likwidacji może skutkować osobistą odpowiedzialnością członków zarządu za długi spółki, jeżeli te nie zostaną spłacone. Do tego dochodzą oczywiście ograniczone możliwości spieniężenia majątku spółki oraz dalszej dystrybucji majątku do wspólników. Alternatywą do likwidacji zawsze będzie poszukiwanie nabywcy udziałów w kapitale zakładowym spółki, który nada jej „drugie życie”, zaś dotychczasowemu właścicielowi udziałów zaoferuje satysfakcjonujące warunki cenowe.
__________________________________________________
Definicja przedsiębiorstwa
Kodeks cywilny Art. 55[1]
Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Artykuł ukazał się w Rzeczpospolitej (dostęp dla zarejestrowanych prenumeratorów).
