1 września 2022 r. Prokuratoria Generalna opublikowała rekomendacje dotyczące rozwiązywania, wypowiadania i odstępowania od umów wzajemnych. I choć dokument skierowany jest przede wszystkim do zamawiających, jest to bogate źródło wiedzy także dla wykonawców realizujących zamówienia publiczne.
Rozwiązanie, wypowiedzenie, odstąpienie – czym są?
Prokuratoria Generalna zwraca uwagę na różne sposoby zakończenia relacji kontraktowej, do których należą:
- Odstąpienie od umowy,
- Wypowiedzenie umowy,
- Rozwiązanie umowy,
oraz negatywne zjawisko zamiennego używania w umowach powyższych pojęć, choć każde z nich ma odmienne znaczenie i skutki prawne.
Jakie są skutki rozwiązania, wypowiedzenia i odstąpienia od umowy
Jak wyjaśnia Prokuratoria: „Odstąpienie od umowy to czynność jednostronna, która prowadzi zasadniczo do wygaśnięcia zobowiązania ze skutkiem wstecznym (ex tunc), tj. od chwili zawarcia umowy, niwecząc jej skutki. Wypowiedzenie umowy również jest czynnością jednostronną, ale ma skutek na przyszłość (ex nunc), tj. nie niweczy dotychczasowych skutków obowiązywania umowy. Wykonanie każdego z tych uprawnień następuje przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie. Różnice dotyczące celu i skutku odstąpienia od umowy i jej wypowiedzenia powodują, że każda z tych czynności prawnych jest charakterystyczna dla innej kategorii umów. […] Odstąpienie od umowy jest najczęściej sposobem reakcji na niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przez drugą stronę. […] Celem wypowiedzenia jest zakończenie relacji kontraktowej bez ingerowania w zaistniałe już skutki wykonywania umowy”.
Z kolei rozwiązanie umowy to zgodne oświadczenia dwóch stron, których celem jest zniesienie istniejącego stosunku zobowiązaniowego.
W praktyce zamówień publicznych najczęstszym zjawiskiem jest odstąpienie od umowy.
Przetargi i zamówienia publiczne – kiedy można odstąpić od umowy
W skrócie, odstąpienie od umowy będzie możliwe, gdy podczas realizacji umowy nastąpią wydarzenia, pozwalające na złożenie przez jedną ze stron takiego oświadczenia. Albo na podstawie przesłanek przewidzianych w przepisach powszechnie obowiązujących (tzw. przesłanki ustawowe) albo na podstawie przesłanek zawartych w samej umowie łączącej strony (tzw. przesłanki umowne).
Wśród przesłanek ustawowych można wyróżnić takie jak:
- Zwłoka dłużnika w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej,
- Niewykonanie zobowiązania w ściśle określonym terminie,
- Oświadczenie strony o tym, że nie spełni świadczenia, do którego była zobowiązana,
- Brak współdziałania niezbędnego do wykonania dzieła, itp.
Z kolei treść umownych przesłanek odstąpienia od umowy zależy od woli stron kontraktu.
Częstym przykładem przesłanki umownej jest zastrzeżenie prawa do odstąpienia w sytuacji, w której jedna ze stron narusza postanowienia umowy, ale w sposób inny niż poprzez opóźnienie . Może być to np. użycie niewłaściwych materiałów do wykonania dzieła, albo skorzystanie z podwykonawców w sytuacji, w której wykonawca był zobowiązany do osobistego świadczenia.
Kiedy odstąpienie od umowy nie będzie skuteczne
Złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy nie oznacza jeszcze, że oświadczenie jest skuteczne i wywołuje skutki prawne.
Skuteczność oświadczenia o odstąpieniu od umowy jest uzależniona od wielu czynników, np.:
- Czy postanowienia umowne dotyczące odstąpienia od umowy są ważne w świetle przepisów o randze ustawowej?
- Czy oświadczenie o odstąpieniu od umowy zostało sporządzone we właściwej formie?
- Czy oświadczenie o odstąpieniu zostało złożone w terminie przewidzianym przez stosowne postanowienia umowy/przepisy?
- Czy druga strona umowy ponosi odpowiedzialność za okoliczności będące podstawą odstąpienia od umowy?
W określonej sytuacji może się więc okazać, że negatywna odpowiedź na którekolwiek z powyższych pytań świadczyć będzie o tym, że strona, która złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy, dokonała tego nieskutecznie.
W takiej sytuacji sporna umowa nadal łączy strony.
Rekomendacje dotyczące odstąpienia od umowy – ważne stanowisko Prokuratorii Generalnej
Rekomendacje Prokuratorii Generalnej stanowią syntetyczne stanowisko dotyczące stosowania przepisów o odstąpieniu od umowy, jej wypowiedzeniu lub rozwiązaniu.
Tym niemniej, jak zaznaczają sami autorzy – publikacja ma charakter abstrakcyjny i nie odnosi się do konkretnej umowy i nie stanowi oceny konkretnych – zaistniałych lub przyszłych – stanów faktycznych lub prawnych.
Dlatego w każdym przypadku, w którym w grę wchodzi odstąpienie od umowy – niezależnie od tego, czy chodzi o zamawiającego, czy też wykonawcę – niezbędna jest rzetelna i pogłębiona ocena prawna dopuszczalności takiego planowanego odstąpienia lub skuteczności już dokonanego.
Jak pomagamy w kwestii odstąpienia od umowy w sprawie zamówienia publicznego?
- Przygotowujemy wzory umów w sprawie zamówienia publicznego uwzględniając uzasadnione interesy zamawiającego w zakresie możliwości odstąpienia od umowy,
- Analizujemy okoliczności faktyczne i oceniamy możliwość złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy w sprawie zamówienia publicznego,
- Analizujemy okoliczności faktyczne i oceniamy skuteczność złożonego oświadczenia o odstąpieniu od umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Masz pytania? Skontaktuj się z autorami
